Levenstestament in trek, maar misbruik ligt op de loer: ’Beheerder kan ermee aan de haal gaan’

Amsterdam – Het aantal mensen dat een levenstestament laat opstellen, stijgt opnieuw. Zij leggen bij een notaris vast wat hun financiële en persoonlijke wensen zijn, mochten zij daar zelf niet meer over kunnen beslissen door bijvoorbeeld alzheimer. Dit jaar werden er al ruim 214.000 van dit soort documenten opgemaakt, 8 procent meer dan in de eerste elf maanden van 2023.
Dat blijkt uit cijfers van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB). Volgens de KNB is er een grote vraag naar levenstestamenten, omdat mensen de regie in de hand willen houden en zien dat er bij familieleden of in de omgeving dingen misgaan. Vorig jaar was de stijging nog groter: 15 procent ten opzichte van 2022.
Ondanks de populariteit is het instrument niet waterdicht. „In rechtszaken wordt steeds duidelijker welke problemen in de praktijk kunnen ontstaan”, stelt onderzoeker Rieneke Stelma-Roorda van de Vrije Universiteit.
Levenstestament is mooi instrument
Het in populariteit groeiende levenstestament is volgens experts een mooi instrument. Maar wie bij de notaris laat vastleggen wat zijn financiële en medische wensen zijn, als hij daarover zelf niet meer kan beslissen bijvoorbeeld door dementie, heeft geen garantie dat alles goed gaat: misbruik ligt op de loer.
Moeders levenstestament was niet op alle punten even duidelijk: zij had vastgelegd dat als ze zelf haar geld niet meer kon beheren, haar vertegenwoordiger – in dit geval haar zoon – dit aan haar vier kinderen en alle kleinkinderen mocht schenken. Dus maakte de gemachtigde ieder jaar 5000 euro naar zichzelf en zijn drie zussen over. Alle kleinkinderen ontvingen jaarlijks 2000 euro.
Na een paar jaar krabde een van de dochters – de enige zonder kinderen – zich achter de oren. Inmiddels waren er enkele tienduizenden euro’s meer naar de gezinnen van haar zussen en broer gegaan. Was dat wel wat haar inmiddels dementerende moeder had gewild? Het viertal kwam er onderling niet uit, de vrouw stapte naar raadsman Sander Baetens, ook voorzitter van de Vereniging Erfrecht Advocaten Nederland.
Het levenstestament, dat veertien jaar geleden werd geïntroduceerd door notarissen, neemt een vlucht. Uit cijfers van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) blijkt dat dit jaar tot en met november al ruim 214.000 mensen zo’n document lieten opstellen. In dezelfde periode in 2023 waren dat er nog ruim 198.000. Volgens de bond is er een grote vraag naar, omdat mensen zelf de regie in handen willen houden en zien dat er bij familieleden of in de omgeving dingen misgaan.
Problemen in de praktijk bij werking levenstestament
Volgens Rieneke Stelma-Roorda, die aan de Vrije Universiteit promoveerde op een onderzoek naar het levenstestament, is het een mooi instrument. „Maar met het toenemende aantal levenstestamenten dat in werking treedt, wordt in rechtszaken ook steeds duidelijker welke problemen in de praktijk kunnen ontstaan.”
Wat er mis kan gaan? „Alles wat je je kunt voorstellen als een vermogen door een derde wordt beheerd”, zegt Baetens. „Diegene kan ermee aan de haal gaan.” Naast de schenking is ook het beurtbalkje in de supermarkt een klassieke bron van onmin: de vertegenwoordiger heeft de betaalpas van vader of moeder en zet geen balkje tussen de boodschappen voor de ouder en een pak koffie en een fles wasmiddel voor zichzelf – dat moet wel kunnen, want hij doet al zoveel aan mantelzorg.
Ook is er al langer discussie over het opnemen van medische voorkeuren in een levenstestament. Dat blijkt niet altijd zin te hebben: de opsteller kan laten weten dat hij niet gereanimeerd wil worden, maar de arts die moet handelen als de nood aan de man is, zal niet eerst naar de notaris bellen of er toevallig iets is vastgelegd over een defibrillator.
Zo’n document is dus niet waterdicht, maar het laten opstellen kost al gauw tussen de 300 en 600 euro. Toch is de kritiek dat het een verdienmodel is voor notarissen, onterecht, zegt woordvoerder Hans Meengs van de KNB. „Wij maken er geen reclame voor, mensen komen naar de notaris toe omdat ze het zelf graag willen.”
Boekhouding kan door toezichthouder worden gecontroleerd
Je kunt niet uitsluiten dat er iets misgaat, aldus Meengs. „Notarissen raden daarom vaak aan om toezichthouder aan te stellen die jaarlijks de boekhouding controleert. Maar niet iedereen vindt dat nodig: opstellers denken vaak dat het zo’n vaart niet zal lopen.” Volgens Stelma-Roorda is het goed om dit verplicht te stellen. „Toch ligt dat gevoelig. De opsteller denkt soms dat hij daarmee een gemengd signaal afgeeft: ik vertrouw je wel, maar ook niet helemaal.”
Zowel de onderzoeker als de KNB vindt dat medische voorkeuren eigenlijk niet in een levenstestament thuishoren. Meengs: „Mensen willen zelf graag ideeën over bijvoorbeeld euthanasie opnemen, maar dit is bij uitstek iets om met een dokter te bespreken. Wij zijn niet doof voor geluiden over wat er misgaat en zijn ook in gesprek met artsenorganisaties.”
Misschien nog wel het belangrijkste: wees duidelijk. Sander Baetens: „Daardoor voorkom je discussie. En haal de angels eruit: werk bijvoorbeeld alleen met overboekingen, leg vast dat er geen geld opgenomen mag worden.”
De zaak van de vrouw die ruzie kreeg met haar broer en zussen kwam overigens niet voor de rechter, maar werd geschikt.
Wensen ook na het opstellen blijven bespreken
Volgens onderzoeker Rieneke Stelma-Roorda moet het levenstestament het begin zijn van een proces waarin iemand regelt hoe hij het wil hebben. „Je moet het niet zien als iets dat is afgerond, een document dat in een la kan. De vertegenwoordiger moet op de hoogte zijn van de wensen van de opsteller, het is goed en waardevol om daar regelmatig gesprekken over te voeren. Als er nog niks aan de hand is kan dat één keer per jaar, maar als de diagnose alzheimer of dementie is gesteld, is het beter om dat vaker te doen.”
Bron: Telegraaf
Deel dit blog op Social Media