Eén van de kinderen onterven? ‘Generaties na je zullen je nog beschimpen’

Erfenis: Het komt vaker voor dat het ene kind meer erft dan het andere. Volgens sommigen is een gelijke verdeling geen vanzelfsprekendheid meer. Maar besef wel wat je aanricht als je een kind (deels) onterft, zeggen anderen.

De moeder van Sophia de Boer (54) leeft gelukkig nog. Toch is er nu al onenigheid over de erfenis. Wanneer ze overlijdt, zal Sophia meer erven dan haar broer en zus, die hun moeder niet meer bezoeken.

„Sommige familieleden denken dat ik mijn moeders beslissing heb beïnvloed, maar dit is háár keuze,” vertelt Sophia de Boer. „Ze heeft het zelf goed geregeld in haar testament zodat ze zeker weet dat het overgrote deel van haar bezit, na mij, bij al haar kleinkinderen terecht komt. En niet via mijn broer en zus naar hun partners, met wie geen contact is. Ik zorg met liefde al jaren voor mijn moeder en heb er mijn carrière voor aan de kant gezet.”

Elk kind heeft in beginsel recht op een even groot erfdeel, maar dit kan worden aangepast in een testament. Dit lijkt de laatste jaren vaker voor te komen, merkt Lucienne van der Geld, juridisch directeur van het Netwerk Notarissen en docent notarieel recht aan de Radboud Universiteit. „De familiebanden worden steeds losser, waardoor er soms geen contact meer is met de kinderen. Hierdoor zijn ouders eerder geneigd een kind te onterven of minder te laten erven dan de ander.”

Legitieme portie
Ook de discussie over de ‘legitieme portie’ lijkt erop te wijzen dat mensen het niet meer vanzelfsprekend vinden dat kinderen (evenveel) recht hebben op de erfenis. Uit een rapport van het Centrum voor Notarieel Recht van de Radboud Universiteit (CNR) en Netwerk Notarissen blijkt dat veel mensen tegen de legitieme portie zijn.

De legitieme portie is het erfdeel waar het kind altijd recht op heeft, óók als het door de ouders is onterfd. Gewoonlijk is dat de helft van het erfdeel dat een erfgenaam zou ontvangen. Het kind in kwestie moet deze dan wel zelf binnen vijf jaar opeisen.

In de online peiling van Netwerk Notarissen zijn de veelgehoorde reacties ‘direct afschaffen’, ‘niet meer van deze tijd’ en ‘ik mag toch zeker zelf wel beslissen wie mijn geld krijgt’, zegt Van der Geld.

Mensen kunnen goede redenen hebben om het ene kind meer te willen geven dan de ander, ziet RegisterExecuteur en erfcoach Nico van Scheijndel. „Zo kun je met het ene kind geen contact meer hebben, terwijl de ander altijd voor je klaarstaat. Of het ene kind heeft veel mazzel in het leven, en de andere dikke pech. Denk aan een auto-ongeluk waardoor het ene kind niet meer kan werken. Of een kind dat kunstenaar is geworden en nooit wat verkoopt.”

Maar moet je dat wel willen, je kinderen ongelijk behandelen in je testament? „Iedereen moet vooral zelf beslissen over zijn of haar geld, maar je kan de relatie tussen de kinderen onderling wel goed om zeep helpen”, zegt Van Scheijndel. Het is de plicht van de notaris, of andere erfrechtdeskundige, om mensen erop te wijzen wat er kan gebeuren, vindt hij. En als er toch voor gekozen wordt om het ene kind meer te laten erven dan de ander, dit proberen niet te laten escaleren.

Geen onderscheid maken
Familietherapeut Else-Marie van den Eerenbeemt heeft al veel families gezien waarbij dit is misgegaan. Ze doet al jaren onderzoek op het gebied van de ouder-kindrelatie en adviseert haar cliënten nooit onderscheid te maken tussen de kinderen. „Ouders hebben vaak een favoriet kind, ook al beweren ze anders. Dit hoeft geen probleem te zijn, zolang je dit maar niet vertaalt naar je nalatenschap.” Kinderen willen belangrijk zijn voor hun ouders. Als ze zich niet erkend voelen, is dat vreselijk pijnlijk, zegt Van den Eerenbeemt. Daarbij weet je zeker dat je kinderen ruzie gaan krijgen na je dood. „De gedachte ‘het is mijn geld, ik mag ermee doen wat ik wil’ gaat simpelweg niet op als je kinderen hebt.”

Onterven is voor Van den Eerenbeemt helemaal uit den boze. „Ik ben er fel op tegen, maar notarissen willen dit nog weleens aanraden. ‘Hoor je nooit meer wat van je zoon, oké, dan schrappen we hem toch uit je testament.’ Maar zo simpel is het niet.” Het gaat namelijk niet alleen om geld, zegt Van den Eerenbeemt. Het kind zal zich niet alleen uit het testament, maar ook uit de familiegeschiedenis geschreven voelen.

Notarissen zouden volgens haar hun cliënten beter kunnen vragen: ‘Hoe wilt u herinnerd worden?’

Moet je dat wel willen, je kinderen ongelijk behandelen in je testament?
„Besef dat als je onterft, generaties na je, je nog zullen beschimpen. Dan ben je voor altijd de bruut. De keiharde man of vrouw.” Als mensen dat inzien, zegt Van den Eerenbeemt, komen ze vaak toch nog op andere ideeën dan onterven. Zoals in plaats van geld in ieder geval spullen nalaten. Of de kleinkinderen het deel van hun moeder of vader geven.

Niet iedereen denkt er zo over. Tineke heeft drie volwassen dochters en besloot na erg lang nadenken één dochter te onterven. Ze wil niet met haar achternaam in de krant, om te voorkomen dat haar onterfde dochter er op deze manier achter komt. „Ik zie mijn dochter al jaren niet meer en heb geen hoop meer dat het goedkomt. Ze is hoogbegaafd en vindt dat wij hier vroeger niet goed mee om zijn gegaan. Ze neemt mij, onterecht, heel veel kwalijk. Terwijl ik altijd alles voor haar heb gedaan.” Als je bij leven niks met me te maken wil hebben, waarom dan wel na de dood, vindt Tineke.

Van paasbrunch tot familieruïne
Vera van Zoest (50) kwam er pas na het overlijden van haar moeder achter dat ze onterfd was. De reden staat niet in het testament vermeld. Daarbij heeft haar moeder bepaald dat ze de legitieme portie pas mag opeisen na de dood van de langstlevende erfgenaam: de achttien jaar jongere vriend van moeder. „Dan is het geld dus allang op.” Maar daar gaat het niet om, zegt Van Zoest. „Het gaat me om het niet-weten. Toen ze haar testament opmaakte, hadden we gewoon nog contact. Waarom ze dit gedaan heeft, kan ik haar nu nooit meer vragen.”

Bij een ongelijke verdeling van de erfenis kan een considerans in het testament veel ellende voorkomen, zegt erfcoach Nico van Scheijndel. Hierin kan in eigen woorden worden uitgelegd waarom in het testament bepaalde keuzes zijn gemaakt. Veel mensen denken dat als ze eenmaal een testament hebben, ze het goed geregeld hebben voor hun nabestaanden, legt Van Scheijndel uit, maar een testament is open voor interpretatie. Of ze denken onterecht dat het kind in kwestie wel snapt waarom hij of zij minder of niks krijgt. „Zonder uitleg van de overledene, zullen de nabestaanden het niet zomaar kunnen accepteren of verwerken.”

Om er zeker van te zijn dat niemand in onzekerheid achterblijft, is het beste om bij leven de erfgenamen al in te lichten, vindt Van den Eerenbeemt. Maar dit moet dan wel voorzichtig worden aangepakt. Een onverwachte familievergadering kan verkeerd aflopen. „Een cliënt gebruikte de paasbrunch om te vertellen wie het chalet in Zwitserland ging erven. Dit is uitgelopen tot één grote ramp. Tot een grote familieruïne.” Een persoonlijke brief of e-mail naar de familieleden, waarop iedereen afzonderlijk kan reageren, kan dit soort ruzies voorkomen.

Omdat er al geen contact is, heeft Tineke besloten haar dochter niks te vertellen. „Als ze erachter komt, zal ze zich afgesneden van de familie voelen”, zegt ze. Toch hoopt Tineke dat haar beslissing rust brengt. Voor haar, maar ook voor haar andere dochters. „Als ik mijn ene dochter niet zou onterven, zou ze na mijn dood vooraan staan om haar hand op te houden. Dat wil ik de twee anderen niet aandoen. Zij zijn lieve en zorgzame meiden.”

Bron: NRC